مالتیپل اسکلروز (ام اس) چیست؟
مالتیپل اسکلروز که به اختصار ام اس (MS) گفته میشود، بیماری مزمنی است که به عصبهای مغز و طناب نخاعی و نیز عصبهای بینایی آسیب وارد میکند. اسکلروز به معنی اسکار یا جای جوش خوردن است و در افرادی که ام اس دارند، در پاسخ به آسیب عصبی در نواحی متعددی بافت جوشگاه ایجاد میشود. بسته به محل آسیب، علائم شامل مشکلاتی در کنترل عضلات، تعادل، بینایی یا تکلم خواهد بود.
علائم ام اس: ضعف یا بی حسی
آسیب عصبی میتواند موجب موارد زیر شود:
– ضعف در یک دست یا پا
– بی حس شدن
– از دست دادن تعادل
– اسپاسم عضلات
این علائم ممکن است منجر به دشواری راه رفتن شود.
علائم ام اس: مشکلات بینایی
بیش از نیمی از افراد مبتلا به ام اس، مشکلات بینایی به نام نوریت اپتیک را تجربه میکنند. این التهاب عصب بینایی ممکن است به تاری دید، کاهش دید رنگی، درد چشم یا کوری (معمولا در یک چشم) منجر شود. این مشکل معمولا موقتی است و ظرف چند هفته رفع میشود. در بسیاری از موارد مشکلات بینایی اولین علامت ام اس است.
علائم ام اس: مشکلات تکلم
اگر چه مشکلات تکلم کمتر از مشکلات بینایی شایع است اما برخی افراد آن را تجربه میکنند. این اتفاق زمانی روی میدهد که ام اس به عصبهایی آسیب وارد میکند که سیگنالهای تکلم را از مغز منتقل میکنند. برخی افراد هم مشکلات بلع را تجربه میکنند.
علائم دیگر ام اس
ام اس ممکن است بر هوشیاری ذهنی تاثیر بگذارد. برخی افراد مبتلا به ام اس مدت بیشتری طول میکشد مسئله ای را حل کنند. برخی دیگر دچار کاهش حافظه یا تمرکز میشوند. بیشتر افراد مبتلا به ام اس نیز مقداری کاهش کنترل مثانه را تجربه میکنند چون سیگنالهای بین مغز و مثانه تداخل میکنند. در آخر خستگی نیز یک مشکل شایع در این بیماران است. حتی ممکن است پس از خواب خوب شبانه احساس خستگی داشته باشید.
مقایسه سکته مغزی با ام اس
گیجی، اشکال در تکلم و ضعف عضلانی هم از علائم سکته مغزی میتواند باشد هم ام اس. هر کسی که ناگهان دچار مشکل در تکلم یا حرکت دست یا پا شد باید فورا به اورژانس مراجعه کند. درمان سکته مغزی در چند ساعت اول احتمال بهبودی را بسیار افزایش میدهد.
ام اس چگونه حمله میکند؟
در افراد مبتلا به ام اس، سیستم ایمنی بدن خود فرد به بافتهای احاطه کننده رشته های عصبی در مغز ، نخاع و عصبهای بینایی حمله میکند. پوشش عصبها از مواد چربی به نام میلین ساخته شده است که عصبها را عایق کرده و به ارسال سیگنالهای الکتریکی که حرکت، تکلم و عملکردهای دیگر بدن را کنترل میکنند کمک میکند. وقتی میلین از بین میرود، بافت جوشگاه تشکیل میشود و پیامهای عصبی به درستی منتقل نمیشوند.
چه عاملی موجب ام اس میشود؟
ریشه بیماری ام اس هنوز ناشناخته باقی مانده است اما پزشکان اطلاعات شگفت انگیزی راجع به آن پیدا کرده اند. بیماری ام اس در نواحی بسیار دور از استوا از جمله اسکاندیناوی و بخشهای دیگر شمال اروپا بیشترین شیوع را دارد. این نواحی کمترین میزان نور خورشید را دریافت میکنند بنابراین محققان معتقدند کمبود ویتامین دی ممکن است در این بیماری دخیل باشد. تحقیقات نشان میدهد ارتباط بین کمبود ویتامین دی و اختلالات خود ایمن محتمل است اما مطالعات زیادی در این زمینه در حال انجام است. ژنتیک نیز در ام اس نقش دارد.
چه افرادی به ام اس مبتلا میشوند؟
ام اس در زنان حداقل دو برابر مردان شیوع دارد. در حالی که در همه نژادها میتواند اتفاق بیفتد اما در سفید پوستان احتمال آن بیشتر است. احتمال این وضعیت بین سنین 20 تا 50 سالگی بالاتر است.
تشخیص ام اس
علاوه بر معاینه نورولوژیک و سابقه پزشکی، آزمایشهایی نیز برای تشخیص ام اس و رد احتمال بیماریهای دیگر تجویز میشوند. بیش از 90 درصد از افراد مبتلا به ام اس بافت جوشگاه دارند که در اسکن ام آر آی دیده میشود. نمونه نخاعی میتواند ناهنجاریهای موجود در مایع نخاع را که در طناب نخاعی و مغز شناور است، شناسایی کند. آزمایشهایی که فعالیت الکتریکی عصبها را بررسی میکنند نیز میتوانند به تشخیص کمک کنند. تستهای آزمایشگاهی نیز برای رد بیماریهای دیگر مانند ایدز یا بیماری لایم ممکن است انجام شود.
ام اس چگونه پیشرفت میکند؟
ام اس در هر فردی متفاوت است. پزشکان معمولا آن را به چهار نوع دسته بندی میکنند:
– عود کننده – فروکش کننده: علائم در حمله های حاد عود میکنند سپس تقریبا کاملا بهبود می یابند یا فروکش میکنند. این حالت شایعترین نوع ام اس است.
– پیشرونده – اولیه: ام اس به آهستگی اما به تدریج بدتر میشود.
– پیشرونده – ثانویه: با نوع عود کننده – فروکش کننده شروع میشود سپس پیشرونده میشود.
– عود کننده – پیشرونده: بیماری دائما بدتر میشود. بیمار دوره های حاد عود علائم را تجربه میکند که فروکش نمیکند. این حالت کم شایعترین نوع ام اس است.
ام اس و شرایط آب و هوایی
تحقیقات نشان داده اند که ام اس در ماههای تابستانی فعالتر میشود. گرما و رطوبت بالا ممکن است موقتا علائم را بدتر کند. دمای بسیار سرد و تغییرات ناگهانی دمایی نیز علائم را ممکن است بدتر کند.
درمان ام اس: داروها
اگر چه هیچ درمان قطعی برای ام اس وجود ندارد اما داروهای تعدیل کننده بیماری وجود دارند که میتوانند شدت و دفعات حمله ها را کاهش دهند. مصرف این داروها به آسیب کمتر مغز و نخاع در طول زمان منجر میشود و پیشرفت ناتوانی را کند میکند. وقتی حمله اتفاق می افتد، کورتیکو استروئیدهای با دوز بالا میتوانند به کوتاه شدن دوره آن کمک کنند. بسیاری از داروها نیز برای مدیریت علائم ام اس از جمله اسپاسمهای عضلانی، درد و بی اختیاری ادرار استفاده میشوند.
درمان ام اس: مدیریت درد
حدود نیمی از افراد مبتلا به ام اس نوعی درد را در نتیجه اتصال کوتاه در سیستم عصبی یا به علت کشیدگی یا اسپاسمهای عضلات تجربه میکنند. پزشک ممکن است داروهای ضد افسردگی و ضد تشنج برای آرام کردن درد عصبی تجویز کند. داروهای ضد درد و ضد اسپاسم نیز ممکن است استفاده شوند. درد عضله اغلب به ماساژ و فیزیوتراپی به خوبی پاسخ میدهد. اگر درد دارید با پزشک گزینه های موجود را بررسی کنید.
درمان ام اس: فیزیوتراپی
اگر ام اس بر تعادل، هماهنگی بدن یا قدرت عضلات تاثیر بگذارد میتوانید با برخی درمانها آن را جبران کنید. درمان فیزیکی میتواند به قوی شدن و تحرک آسانتر عضلات کمک کرده و با سفت شدگی عضلات مقابله کند. کار درمانی میتواند به بازگرداندن تعادل در دستها برای لباس پوشیدن و نوشتن کمک کند. اگر مشکلی در تکلم یا بلع دارید، درمانگر میتواند به شما کمک کند.
درمانهای مکمل ام اس
بسیاری از درمانهای غیر مرسوم ام اس هنوز به خوبی تحت بررسی قرار نگرفته اند. برخی افراد گزارش کرده اند که طب سوزنی علائمی مانند اسپاسم عضلات و درد را در آنها آرام کرده اما تحقیقاتی که اعتبار این گزارشها را تایید کند، وجود ندارد. برخی دیگر گفته اند که از تزریق سم زنبور بهره گرفته اند اما مطالعه دقیقی که در این زمینه انجام شد و 24 هفته طول کشید، هیچ بهبودی در ناتوانی، خستگی یا شمار حمله های ام اس نشان نداد. درباره هر درمان مکملی که در نظر دارید باید ابتدا با پزشک صحبت کنید به خصوص درباره رژیمهای غذایی.
بارداری و ام اس
پزشکان معمولا توافق دارند که بارداری برای زنان مبتلا به ام اس خطری ندارد. تحقیقات نشان میدهد خطر عوارض در حین بارداری افزایش نمی یابد. در واقع بسیاری از زنان در دوران بارداری علائمشان کمتر میشود. مقدار زیاد هورمونها و پروتئینها ممکن است سیستم ایمنی را سرکوب کند و احتمال حمله جدید را کاهش دهد. بهتر است پیش از بارداری با پزشک صحبت کنید چون برخی داروهای ام اس را نباید در دوران بارداری یا شیردهی مصرف نمایید. در ماههای اول پس از زایمان احتمال عود علائم افزایش می یابد.
حفظ تحرک و فعالیت با وجود ام اس
اکثریت قریب به اتفاق افراد مبتلا به ام اس میتوانند به راه رفتن ادامه دهند اگر چه برخی ممکن است از ابزارها و دستگاههای کمکی برای راه رفتن استفاده کنند. بریس بلند پا یا کفشهای ویژه میتوانند به افزایش تعادل کمک کنند. وقتی یک پا قویتر از دیگری باشد، عصا میتواند به فرد کمک کند. افرادی که مشکلات زیادی در پاهایشان دارند میتوانند از واکر استفاده کنند. ویلچر یا اسکوتر نیز میتواند برای افرادی که خیلی بی تعادل هستند یا زود خسته میشوند، مفید باشد.
سازگار کردن خانه با وضعیت شما
ایجاد تغییراتی در خانه میتواند به مدیریت فعالیتهای روزمره کمک کند. میله هایی به عنوان دستگیره در داخل و خارج از دوش یا وان حمام نصب کنید. کف پوش یا موکتی استفاده کنید که لغزنده نباشد و سر نخورد. صندلی توالت فرنگی را مرتفع تر انتخاب کنید و نرده یا دسته در دیوار تعبیه کنید تا به راحتی بتوانید از آن کمک بگیرید. یکی از پیشخوانهای آشپزخانه را کوتاه تر بگیرید تا بتوانید از حالت نشسته هم به آن دسترسی داشته باشید. از استفاده از هر گونه فرش که احتمال سرخوردن را زیاد میکند، خودداری کنید.
ام اس و ورزش
ورزش میتواند سفتی، خستگی و علائم دیگر ام اس را آرام کند اما ورزش بیش از حد میتواند علائم را بدتر کند. بهتر است به آهستگی و به تدریج شروع کنید. هر بار ده دقیقه ورزش کنید و سپس به تدریج جلسات ورزش را طولانی تر کنید. پیش از شروع، درباره هر گونه فعالیت و شدت آن با پزشک صحبت کنید. برخی فعالیتهایی که احتمالا ن است بهتر باشند عبارتند از ایروبیک آبی، شنا، تای چای و یوگا.
چشم اندازه ام اس
بیشتر افراد مبتلا به ام اس طول عمر معمولی یا نزدیک به معمولی دارند. اگر چه ام اس برخی کارها را برای فرد دشوارتر میکند اما همیشه منجر به ناتوانی شدید نمیشود. به لطف داروهای موثر، درمانهای توانبخشی و ابزارهای کمکی بسیاری از افراد مبتلا به ام اس فعال باقی مانده و مشاغل خود را حفط میکنند و از فعالیتهای مورد علاقه خود لذت میبرند.